Veelgestelde Vragen over de Onafhankelijkheid van Rechters

De afgelopen week verscheen er in de Volkskrant en AMIGOE (Curaçao) een (ingekort) opiniestuk van de Werkgroep Verschoningsplicht voor Rechters (WVvR)  met als titel:

         “Leg sancties op aan rechters die niet open zijn over bijbanen”.

Hieronder een aantal veelgestelde vragen over de onafhankelijkheid van rechters.

1. Wat is de Werkgroep Verschoningsplicht voor Rechters (WVvR) en waar pleit zij voor?

De WVvR is een groep experts die zich inzet voor onafhankelijke rechtspraak in Nederland. Zij vinden dat er wettelijke regels moeten komen om mogelijke belangenverstrengeling tussen rechters en derde partijen te voorkomen. De WVvR pleit voor een wettelijke verplichting tot verschoning voor rechters, wat betekent dat rechters zich moeten terugtrekken uit een zaak als er sprake is van een (mogelijke) belangenverstrengeling.

2. Wat is de huidige wettelijke regeling rondom nevenfuncties van rechters?

Rechters zijn al meer dan 25 jaar wettelijk verplicht om hun betaalde en onbetaalde nevenfuncties te melden aan het bestuur van hun gerecht. Deze nevenfuncties moeten vervolgens worden gepubliceerd in een openbaar register, het “Register nevenfuncties”.

3. Waarom vindt de WVvR de huidige registratie van nevenfuncties ontoereikend?

De WVvR bekritiseert de Staatscommissie rechtsstaat voor het bagatelliseren van het niet registreren van nevenfuncties als “slordig”. De WVvR stelt dat de Staatscommissie onvoldoende rekening houdt met de mogelijke gevolgen van het niet naleven van de registratieplicht. Bovendien is er geen wettelijke sanctie voor rechters die hun nevenfuncties niet registreren. Dit maakt de registratieplicht in de praktijk tandeloos.

4. Wat is de Leidraad onpartijdigheid en nevenfuncties van de rechter en wat zijn de tekortkomingen ervan?

De Leidraad is een document opgesteld door de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak en de presidenten van de rechtbanken en gerechtshoven. Deze leidraad gaat verder dan de wet en bevat richtlijnen voor het omgaan met potentiële belangenconflicten, inclusief familie, voormalige werkrelaties en nevenfuncties.

De WVvR signaleert echter dat deze leidraad niet strikt wordt nageleefd en dat de termijn van zes jaar, waarbinnen betrekkingen van vóór de functie als rechter worden vermeld, willekeurig is en mogelijk strijdig met de doelstelling van de Leidraad.

5. Wat is het voorstel van de WVvR voor een verschoningsplicht en wat zijn de voordelen hiervan?

De WVvR pleit voor een expliciete verklaring van rechters vóór aanvang van elke zitting, waarin zij bevestigen dat er geen zakelijke of persoonlijke banden bestaan met (rechts)personen in het betreffende dossier.

Dit voorstel heeft volgens de WVvR een preventieve werking. Het maakt rechters bewust van hun plicht tot onpartijdigheid en geeft rechtzoekenden de zekerheid dat de rechter onafhankelijk is.

6. Waarom is de WVvR teleurgesteld in het eindrapport van de Staatscommissie rechtsstaat?

De WVvR betreurt dat haar voorstellen, waaronder de verschoningsplicht, geen plek hebben gekregen in het eindrapport. Zij vinden dat de Staatscommissie onvoldoende oog heeft gehad voor de maatschappelijke gevolgen van het niet-naleven van de registratieplicht en de noodzaak van een verschoningsplicht. De WVvR vindt het een gemiste kans dat er geen openbaar debat is gevoerd over hun voorstellen.

7. Wat zijn de mogelijke consequenties van het niet-naleven van de voorgestelde verschoningsplicht?

De WVvR stelt voor dat het schenden van de verschoningsplicht kan leiden tot schadevergoeding en zelfs ontslag van de betreffende rechter. Dit moet volgens de WVvR mogelijk zijn omdat het schenden van de verschoningsplicht opzet of bewuste roekeloosheid impliceert.

8. Wat is de oproep van de WVvR aan de overheid en het publiek?

De WVvR roept op tot een openbaar debat over de invoering van een wettelijke verschoningsplicht voor rechters. Zij benadrukken dat het wegkijken van misstanden in de rechtspraak het vertrouwen in de rechtsstaat aantast. De WVvR staat open voor elke respons en nodigt alle betrokkenen uit voor een open discussie over dit belangrijke onderwerp.